10 Aralık 2017, pazar sabahı.
İstanbul’da hava sert esiyor. Genelde hafif yağan yağmur ara ara sağanak şeklinde boşalıyor. İstanbul’un o meşhur ıslak gri sabahlarından birisi. Pazar gününün mahmurluğu daha hala üzerinde. Belki bu yüzden bize Türkiye Çocuklara Yeniden Özgürlük Vakfı (TÇYÖV) binası, Kadıköy rıhtımının daima telaşlı kalabalığına yakın olmasına rağmen oldukça tenha sokakların kesiştiği bir köşedeymiş gibi geliyor. 2013’teki tek günlük “Pano” atölyesinden sonra bu kez uzun vadeli olası iş irliklerini konuşmak üzere vakıftayız.
Saat 11:00’de Emre Gündoğdu, Zeynep Bala Tuncer, Anıl Tuhanioğlu, Sıla Yılmaz, H. Cenk Dereli’den oluşan dernek ekibi binanın girişinde buluştuk.
Bizi vakıftan Nihal Öz, Tuğba Ata ve Selmin Cansu Demir karşıladı. Vakfın toplantı salonunda sürekli tazelenen çaylar eşliğinde ilk önce HİM’in hikayesini, bugüne kadar yaptıklarını ve genel proje yaklaşımı anlattık. Sonra TÇYÖV temsilcilerinden vakfın çalışmalarını ve Kadıköy’deki binanın hikayesini dinledik.
Genel olarak vakfın çalışmaları…
Vakfın odağı suça sürüklenme riski olan çocuklar. Öncelikleri çeşitli rehberlik ve destek çalışmaları ile önleyici etki yaratmak. Hapisteki bireylerin çocukları ve hapsedilmiş çocuklar (2800 kadar çocuk) da vakfın çalışma odağında. Onlara da çeşitli destek modelleri ve rehabilitasyon metotları ile ulaşıyorlar.
Türkiye Adalet Sistemi 12-18 yaş aralığındaki çocukları adli yükümlülük altında tutuyor. Bu yüzden vakıf bu yaş grubundaki çocuklara ve varsa onların daha küçük kardeşlerine odaklanıyor.
Vakfın binayı kullanma şekli…
Vakıf Bu binaya 1996 yılında taşınmış. Binanın zemin katı dövüş sporları eğitimi veren bir işletmeye spor salonu olarak kiralanmış durumda. Birinci katın bir kısmı spor salonunun soyunma odası olarak kullanıyor. Geri kalan kısım da başka bir derneğe kiralanmış. Ayrıca asma katta vakfın deposu da yer alıyor.
İkinci katta vakıf ofisleri ve toplantı odası bulunuyor. Toplantı odasında vakfın çalışma alanlarındaki kitaplardan oluşan bir kütüphane var. Üçüncü katta “Gençlik Merkezi” adıyla çocuklarla atölye çalışmalarının gerçekleştiği salon, resim, heykel, fotoğrafçılık, el işi atölyesi, müzik odası ve psikolojik destek görüşmelerinin yapıldığı oda bulunuyor. Müzik odasının bir bölümünde arşiv yer almakta.
Dördüncü katta yemekhane, vestiyer ve başka bir derneğe kiraya verilmiş oda mevcut. Yemekhanenin mutfağı var ama aktif olarak kullanılmıyor, yemek dışarıdan geliyor. Hemen her katta ıslak hacim, bekleme alanı ve depolama alanı bulunuyor. Daha detaylı bir belgeleme yapılarak bunlar kesin olarak tespit edilebilir.
Vakfın yönetim ofisi bu binada. Vakıfta sürekli çalışan 3 kişinin ofisleri ikinci katta açık ofis olarak kurgulanmış. Yönetim kurulu toplantıları 7 ya da daha fazla vakıf yöneticisi, destekçisi ve sürekli çalışanların katılımıyla gerçekleşiyor. Bu toplantılar ve yönetim kurulunun da katıldığı kalabalık etkinlikler için bazen ikinci kattaki toplantı salonu, bazen de dördüncü kattaki yemekhane kullanılıyor.
Vakıf binada çocuklarla ana aktivitelerini pazar günleri gerçekleştiriyor. 30’a yakın çocuk katılıyor bu aktivitelere. Gönüllü sayısı 15’i bulabiliyor. Bunun dışında hafta içi de çocuklar ders çalışmak için binaya gelebiliyor. Vakıf tarafından, burasının bir okul olmadığı, vakıf gönüllülerinin de öğretmen olmadığı etkinliklere katılan çocuklara özellikle söyleniyor. Vakıf için önemli olan çocuklara “ortak bir şey yapmak için varız” mesajını yaşatabilmek.
Gözlemler…
Bina giriş katının, ana giriş kapısı hariç sokak kotunda açıklığı yok. Yaklaşık 3m. yükseklikteki parmaklıklı yatay pencerelerden ışık alan oldukça yüksek bir kat giriş katı. Bu yüksek katın hacminin yarısı tavandan yaklaşık 1.70m düşük, oldukça basık bir asma kat. Giriş katının üstünde 4 normal kat var.
Normal katların pencereleri Batı ve Güney’e bakıyor. Binaya girdikten sonra bu katlara asansör ve yangın merdivenini içeren merdiven kovası ile ulaşılıyor. Yetersiz aydınlatma, duvarda ve yerdeki malzemelerin ilişkisi yüzünden bu merdiven kovası oldukça karanlık ve dar bir mekan olarak algılanıyor. Merdiven kovası çatı katına kadar devam ediyor. Merdivenin sonlandığı kapıdan geçince tuvalete dönüştürülmüş ama kullanılmayan bir mekana ulaşılıyor. Binanın kırma çatısının altında, kullanım imkanı olmayan, yaklaşık bir metre yüksekliğindeki hacme girmek bu tuvalet içinde bir küçük kapı bulunuyor.
Normal katlarda, cepheye ulaşan ve ihtiyaçtan dolayı bölünmemiş mekanlar yeterince büyük hacimler sağlıyor. Genel olarak iç mekanın özenle kullanıldığı görülüyor. Mobilyalar iyi durumda. Doğal taş yer döşemesi, zamanında özenle seçilmiş ve iyi korunmuş malzemeleri iç mekanda görmek mümkün. Binanın ve malzemelerin yaşlanması dolayısıyla oluşan problemler var. Islak hacimlerin ergonomi ve mekan kullanımına dair problemler yüzünden elden geçirilmesi gerektiği görülüyor.
Vakıf temsilcilerinin bina ile ilgili şikayet ve dilekleri…
Bina kullanıcılarının toplantıda ilk dile getirdikleri şey, binanın dış görünüşü ve girişi. “Binaya yaklaşanın ve girenin içi açılsın” istiyorlar. Şu anki durum ise bunun tam tersini yaratıyor. HİM ile yapılacak ortak bir çalışmada önceliğin cephe ve giriş olması gerektiğini düşünüyorlar.
Binadaki kullanım alanlarının yeterince çocuk dostu olmaması bir başka tespitleri. Merdiven kovasının yeniden düşünülmesi gerektiğini söylüyorlar. İkinci kattaki toplantı odasındaki kütüphanenin ve bu odanın vakıf arşivini de içine alacak şekilde toplantı ve araştırma odası olarak yeniden düzenlemek istiyorlar.
Binadaki mobilyalar eski ama oldukça iyi durumda. Bu yüzden onları değiştirmeyi anlamlı bulmuyorlar. Ama mekan organizasyonunda değişikliğe gidilerek ya da ufak müdahalelerle fark yaratılabileceğini umuyorlar. Mekanın “kapasitesi var” diyorlar. Böylece mekanı kullanan çocuk sayısını arttırmayı umuyorlar.
Üçüncü kattaki geniş atölye mekanından arta kalan kısım bölünerek müzik odası, psikolojik destek görüşme odası ve resim, heykel, fotoğraf, el işi atölyelerinin gerçekleştiği tek bir mekan yaratılmış. Psikolojik destek görüşme odasının mevcut yerinden memnun değiller. Bu odayı atölye mekanlarının ortasında değil, daha özel bir alana yerleştirmeye ihtiyaçları olduğunu söylüyorlar.
Vakfın çalışma alanı ve mimarlık kapsamında uzun vadeli i̇ş birliği önerisi…
Toplantı sırasında Vakfın çalışma alanı ve ceza infaz sisteminin süreçlerine ve mekanlarına maruz kalan çocuklara dair ne tür çalışmaların yapılabileceği de konuşuldu.
“Ceza evinde olan çocukların kendilerini ziyarete gelenlerle görüştüğü mekanlar”ya da “Aile bireyleri hapiste olan çocukların onları ziyarete gittiklerinde onlarla görüştükleri mekanlar” ya da “yaş durumundan hapishanede annesi ile büyümek zorunda olan çocukların günlerini geçirdikleri mekanlar” üzerine adalet sistemi içinden uzmanlar, psikologlar, mimarlar ve tasarımcılarla çalışmalar yapılabileceğini konuştuk.
Vakıf temsilcileri, adalet sistemi içinde mekana ve mevzuata dair değişikliklerin yapılabilmesi için girişimlerde bulunduklarını ancak bunların mekansal önerilerle desteklenemediği için eksik kaldığını belirttiler. Bu konuların master ve doktora düzeyinde, uygulamaya yönelik iyi araştırma ve tasarım projeleri olabileceğini belirttik. Bu tarz projeleri destekleyen farklı fonlara ortak başvuru yapılabileceğini söyledik.
Vakıf ile gerçekleştirilebilecek projeler…
Bu ilk ziyaret sonunda oluşan ilk fikirler ışığında aşağıdaki gibi yol alabileceğimizi düşündük:
Giriş ve Cephe Tasarım Atölyesi: (Kısa vadede)
Vakıf temsilcilerinin de görüşmemizin daha başında belirttiği gibi binanın dış görünüşü ve giriş holünü ele alacak tasarım ve uygulama çalışması yapılabilir. Açık çağrı ile sürece dahil olacak katılımcılar ile binanın ve yakın çevresinin maketi üzerinden tasarım fikirleri üretilir. Bu fikirler, potansiyel destekçi, belediye, vakıf ve binanın kullanıcıları ile tartışıldıktan sonra katılımcı süreçlerle uygulama atölyesi yapılabilir.
2. Vakıf Binası İç Mekan Tasarımı Atölyesi: (Orta vadede)
Binanın iç mekanının rölövesi alınır. Mobilya envanteri çıkartılır. Açık çağrı ile sürece dahil olacak katılımcılar ile iç mekan 1/100 – 1/50 maketler ile çalışılır. Tasarım fikirleri potansiyel destekçi, Vakıf ve bina kullanıcıları ile tartışıldıktan sonra, binanın işleyişini aksatmayacak şekilde kademeli olarak uygulanır.
3. Çocukların Kullandığı Adli Görüş Mekanlarının Tasarlanması (Uzun vadede)
Vakfın yönlendirmesi ile işleyecek bir süreç kurgulanarak bu alanda özelleşmek isteyen ya da hali hazırda çalışmalar yürüten mimar ve tasarımcılar ile beraber bir kaç yıla yayılan araştırma projelerine başvurmak mümkün olabilir. Bu araştırmalar yüksek lisans – doktora düzeyinde uygulama odaklı araştırma projeleri çerçevesinde düşünülebilir.