Kim için: Hatay Deprem Dayanışması, Rimmen Kadın Kooperatifi, sivil toplum kuruluşları, Çekmece ve Hataylılar
Kiminle: Hatay Deprem Dayanışması, Architecture Sans Frontières UK, Critical Craft ve katılımcılar
Ne zaman: 2024
Çekmece Topluluk Merkezi, Herkes İçin Mimarlık (HiM), Hatay Deprem Dayanışması (HDD) ve Architecture Sans Frontières UK (Sınır Tanımayan Mimarlık, ASF-UK) ortaklığıyla gerçekleştirilen “Antakyaʼnın Yaşayan Mirasını Canlandırmak: Katılımcı Mimarlık ve Planlama Yoluyla Toplum Öncülüğünde Yeniden Yapılanma” projesinin dahilinde tasarlanıp inşa edilmiştir. Sivil Toplum için Destek Vakfı ve Turkey Mozaik Foundation’un ana destekçiler olduğu proje, Antakya’yı onarmanın daha etkili yollarını test etmeyi, belgelemeyi, paylaşmayı, zengin mirasını korumayı ve gelecekte de gelişmesini sağlamayı amaçlamıştır. Proje ortakları birlikte çalışarak Antakya’da toplum öncülüğünde yeniden yapılanmanın hayata geçirilmesi ile resmi politika ve planlamayı etkilenmeyi hedeflemiştir. Proje ortaklarının haricinde Critical Craft ekibi Çekmece Topluluk Merkezi’nin tasarım ve uygulama çalışmalarına destek olmuş, ana destekçilerin haricinde 55 bireysel destekçi projenin gerçekleştirilmesine katkı vermiştir.
Proje üç ana faaliyet paketinden oluşmuştur. Bunlardan ilk ikisi, Antakya’da toplum öncülüğünde yeniden yapılanma için en iyi uygulama modelini oluşturmaya odaklanmıştır ve toplum öncülüğünde tasarım ve planlamanın Çekmece (Defne) mahallesinde nasıl somut bir fark yaratabileceğini göstermeye çalışmıştır. HiM’in yürüttüğü ilk faaliyet paketi, Çekmece sakinlerinin bilgilerini, hafızalarını, hayal gücü ile paylaşabilecekleri bir toplanma yeri olarak hizmet verecek ortak bir alanın inşasıyla sonuçlanmıştır. ASF-UK’in yürüttüğü ikinci faaliyet paketinde ise mahallenin yeniden inşası ve yaşayan mirasının korunmasına yönelik ilke ve seçenekleri ortaya koyan bir Topluluk Eylem Planı geliştirilmiştir. Bu projeler, mahalle sakinlerinin ve onların örgütlerinin yeniden inşa sürecinin pasif alıcıları olmadıklarını, aksine planlama ve uygulamada önemli bir rol oynayabileceklerini göstermiştir. HDD ise, bu girişimlerin desteklenmesi, belgelenmesi ve kilit paydaşlar arasında yaygınlaştırılmasına odaklanan üçüncü faaliyet paketini yürütmüştür. Yerel yetkililer ve Antakya’nın geleceğinin şekillendirilmesinde rol oynayan ulusal ve uluslararası gruplarla, toplum öncülüğünde yeniden yapılanmayı desteklemek amacıyla etkili video dokümantasyonu hazırlamıştır. HDD, Antakya’daki güçlü bağlantıları sayesinde, proje sonuçlarının yerel topluluklar ve onların destek ağları ile uzun vadeli olarak yönetilmesini de sağlamıştır.
Çekmece Topluluk Merkezi, Hatay Deprem Dayanışması ve Rimmen Kadın Kooperatifi’nin ana kullanıcıları olmakla birlikte, başta Çekmece mahallesi halkı ile tüm Hataylılara ve burada etkinlikler yapmak isteyecek tüm sivil toplum kuruluşlarının kullanımına açık bir mekan olması hedefiyle yapılmıştır.
Yapının tasarım sürecine 4-5 Mayıs 2024’te Hatay Deprem Dayanışması’nın Defne’de bulunan etkinlik konteynerinde gerçekleştirilen atölye ile başladık. Katılımcı 16 kişi ağırlıkla Hataylı olmakla birlikte Adana, İstanbul, Gaziantep gibi farklı yerlerden gelenler atölyede yer aldı. Mimarlık ve peyzaj mimarlığı öğrencileri, öğretmen ve mimarlardan oluşan katılımcı ekibin yanı sıra HiM’den ve HDD’den yedişer kişi ve ASF-UK’den bir kişi de tasarım atölyesine dahil oldu.
Atölyenin başlangıcında çalışma sahasını ziyaret ederek gözlemler yaptık. Sahadan çalışma mekanına geçerek HDD’nin mekan hakkında istek ve beklentilerini dinledik. Sonrasında beş gruba ayrılarak başlanan çalışmalarda ilk tasarım fikirlerini gün sonunda mahalleden de gelenlerin katıldığı toplantıda paylaşılıp tartıştık. İlk akşamki geri dönüşler üzerinden ikinci gün de çalışmalarına devam eden gruplar gün sonu fikirlerini yine mahalleden ve başka yerlerden gelenlere sundu. İki gün boyunca konuşulan tüm konu ve fikirleri büyük bir kağıda aktardık. Ayrıca gruplar kendi tasarım fikirlerine dair posterler, eskizler ürettiler. Atölyenin sonunda Haziran ortasına kadar tasarımı bitirip, Temmuz başına yetişecek şekilde malzeme siparişlerini verebilmek için iş paylaşımı yaptık ve çevrimiçi toplantıların takvimine karar verdik.
Başlangıç atölyesinden sonra tasarım sürecine haftada bir yapılan altı çevrimiçi toplantıyla devam ettik. HDD ve Antakya’da faaliyet gösteren/göstermek isteyen tüm topluluk ve oluşumların en önemli ihtiyacı olarak dile getirilen kapalı ve kendi içinde bölünmemiş mekan ihtiyacını karşılamak için tasarım kararlarını yeniden değerlendirdik. Arazinin fiziksel sınırlarına ek olarak üyelerimiz ve katılımcı ekibin ahşap ile inşa edebilme kapasitesi tasarımı büyük oranda şekillendirdi. Statik konusunda yardımcı olan inşaat mühendisi Bedir Bekar’ın önerilerini de gözeterek 4.5 metre açıklık geçen çerçevelerin 2.4 metre aralıklı tekrarı ile genişleyen bir yapı tasarımı ortaya çıkardık. Hatay’da yaz aylarında çok önemli olan serinletici güney rüzgarını daha çok almak adına güney cephesini uzun tutarken, bir yandan bu cepheden gelen güneşi de dengelemek adına güneye doğru eğimle gelen çatıyı bu cephede uzatarak çapraz ayaklarla destekledik.
Kapalı ve yüksek çatılı mekanın ters yönünde daha alçak bir mekan tasarlanmışken, uygulamaya başladığımızda saha ölçüleri verisinin yanlış geldiğini fark ettik ve yapının arkadaki prefabrik yapılara yakınlaşması nedeniyle bu alçak mekanın çoğunu kaldırmak durumunda kaldık. Sadece iki çerçeve aralığı kadar kalan alçak mekanı duvarsız bırakıp Rimmen Kooperatifi’nin dokuma ve sabun atölyesi yapılarına bakan bir verandaya dönüştürdük. Aynı zamanda yüksek mekanın girişinde bir çerçeve aralığı kadar giriş verandası oluşturduk. Uygulamaya başlarken sahada yaptığımız revizyondan sonra 55 m2’lik kapalı mekan, 11 m2’lik yüksek veranda, 12 m2’lik alçak verandadan oluşan bir tasarım ortaya çıktı.
Çekmece’deki uygulama atölyelerinin ilkini 1-18 Temmuz tarihleri arasında gerçekleştirdik. 16 kişinin değişen sürelerle dahil olduğu bu çalışmalarda öncelikle yapının temellerinin aplikasyon ve imalat işlerini yaptık. Kepçe ve el aletleri ile yapılan bu işler, yıllardır karışık dolgu malzemesi dökülmüş bir zeminin yarattığı çalışma zorluğuna, 40 dereceye yaklaşan gölgesiz gündüz koşulları da eklenince, planlanandan uzun bir şekilde sekiz gün sürdü. Temellerden sonra kalan zamanın çoğunda yapının 7 adet ahşap çerçeve parçalarının önce kooperatif binalarının içerisinde kesilip birleştirilerek hazırlanması, sonrasında da temeller üzerinde ayağa kaldırılması işlerini yaptık. 4 adet çerçeveyi ayağa kaldırıp, Eylül ayında devam edilecek çalışmalara kadar zarar görmemesi için vernikledik. İlk uygulama atölyesinde aynı zamanda malzemelerin birçoğunu sahaya getirip, istifledik. Bu atölye sırasında HDD üyeleri Evvel Temmuz Festivali yoğunluğundan dolayı çalışmalara pek dahil olamadılar. Günlük katılımcı sayısının istenilen kadar olamaması ve konaklama için kiralanan tadilattan yeni çıkmış dairenin temizlik, su, elektrik gibi sorunları da çalışma temposunu etkileyerek, atölyenin planlanan noktanın gerisinde bitmesine sebep oldu.
12-24 Eylül tarihlerinde gerçekleşen ikinci uygulama atölyesinde birçoğu tam zamanlı dahil olan 12 dernek üyesi ve katılımcının yanı sıra HDD’den 4 üye aktif bir şekilde atölyede yer aldı ve bu sayede inşaatı oldukça ilerleten bir süreç geçirdik. Bu on üç günde kalan çerçevelerin ayağa kaldırılması, zemin kirişleri, çatı mertekleri ve tavan alt OSB kaplamaları, duvar karkaslarının oluşturulması işlerini tamamladık. Atölye boyunca HDD üyelerinin evlerine misafir olduk ve yemeklerimizi de mahalleliler ile birlikte yaptılar.
İkinci uygulama atölyesinden sonra kalan işleri 3-6 Ekim, 10-15 Ekim, 25-29 Ekim, 4-7 Kasım ve 21 Aralık’taki açılıştan önceki hafta kısa ek çalışmalarla tamamladık. Son işlere yardımcı olmak için HDD ile daha önce de çalışan bir ahşap ustası da sürece dahil oldu ve kalan çatı, yalıtım, zemin ile duvar kaplamaları, kapılar ve pencereler, dış merdiven ve rampa işlerini HDD üyeleri ile birlikte tamamladı. 3-6 ve 10-15 Ekim tarihleri arasındaki çalışmalara üyelerimiz ve katılımcılar da dahil oldular.
İnşaat işlerinin tamamlanmasından sonra Çekmece Topluluk Merkezi’nde 21 Aralık’ta açılış etkinliği düzenledik. Tasarım ve uygulama çalışmalarını bir sunum üzerinden ve HDD’nin hazırladığı film üzerinden etkinliğe gelenlerle paylaştık. Etkinlik sonunda üyelerimiz ve HDD ve ASF-UK üyeleri ile süreç katılımcıları bir değerlendirme toplantısı yaparak, proje süreci hakkındaki duygu ve düşüncelerini paylaştığı bir değerlendirme toplantısı da yaptılar. Açılıştan sonra projeyi yayma ve değerlendirme çalışmalarının bir parçası olarak tasarım ve uygulama çalışmalarına dahil olanların düşüncelerini yazdığı, projenin çizimleri ve fotoğraflarını içeren bir kitapçık hazırlayarak çevrimiçi olarak yayınladık. Açılış etkinliğinden önce bile buluşmalara ev sahipliği yapmaya başlayan Çekmece Topluluk Merkezi, etkinlikten sonra aktif biçimde HDD, Rimmen Kooperatifi ve farklı sivil toplum kuruluşları tarafından kullanılmaktadır.
Çekmece Topluluk Merkezi hakkındaki kitapçığı bu bağlantıdan inceleyebilirsiniz.
Projenin fotoğraf albümüne buradan ulaşabilirsiniz.
Tasarım Ekibi: Ali Berkay Tenlik, Aylin Ay, Bedir Bekar, Bilge Esmer, Dilara Atalay, Ebru Gece Mirioğlu, Ela Gök, Emrah Bolat, Emrah Güllüoğlu, Emre Gündoğdu, Erdem Üngür, Esin Dönmez, Esra Töle, Fırat Altundağ, Francesco Pasta, Gökhan Şahin, Gizem Güzel, Hacire Özkan, Hena Subaşı, Hülya Kavuk, İlayda Sakallı, İrem Koçak, İris Eryılmaz, Mert Aslanyürek, Nayla Eroğlu, Nihal Geçim, Orhan Özüpakçe, Pelin Nihal Şatana, Sam Price, Seda Yüce, Sinem Özdemir, Yaren Sakar
Uygulama Ekibi: Ayşegül Yiğit, Burak Ercanli, Cem Oflazoğlu, Çınar Ceyhan, Deniz Çuhacı, Dilara Atalay, Ebru Gece Mirioğlu, Ela Gök, Emrah Güllüoğlu, Emre Gündoğdu, Erdem Üngür, Esra Temiz, Esra Töle, Eylül Dinç, Gökhan Şahin, Gülşah Aykaç, Hacire Özkan, Hanife Özalp, Hatice Işıl Uysal, Hasan Göçer, Hazal Doğruel, Hıdır Onur Bahap, Hülya Kavuk, Hüseyin Akmunzur, Hüseyin Göçer, İlyas Semih Keçeli, Mehmet Çelik, Mert Aslanyürek, Mine Akkaya, Nayla Eroğlu, Nihal Geçim, Sam Price, Seda Yüce, Sercan Atay, Şule Toptan, Yaren Sakar
Bireysel Destekçiler: Alex Balls, Ali Höcek, Ann Price, Anna Gök, Anna Price, Aylin Bayram, Cansu Sözer, Charlotte Palmer Craggs, Cynthia Corsiglia, David Fairman, Deniz Gök, Didem Tarlan, Dilara Kara, Emin Dönmezer, Emre Gündoğdu, Erdal İnci, Erdem Üngür, Fevziye Çuhacı, Fırat Yeşil, Gamze Aslan, Gülşah Aykaç, Hakkı Çuhacı, Hatice Cansu Cürgen, Hayrettin Günç, Inken Baller, Johanna Madden, Kerim Eken, Mahiye Seçil Dağtaş, Mehmet Ali Gasseloğlu, Mehmet İstanbullu (İstanbullu Kereste), Melisa Aslan, Mesut Savcun, Mithat Külür, Naime Dede, Nehli Dede, Nicola Price, Oğuzhan Çokgünlü (Bilen Otomotiv), Özkal Yüreğir, Paola Camasso, Peter Balls, Saba Höcek, Semir Uygun, Sıla Yılmaz, Suzanne Edwards, Tim Gök, William Price, Yasemin Cennet Sünbül, Zeynep Kuban Tokgöz + 8 anonim kişi
* Bu proje, Sivil Toplum için Destek Vakfı ve Turkey Mozaik Foundation iş birliğiyle hayata geçirilen Yerel Güçlenmeye Destek Fonu desteğiyle hazırlanmıştır. İçeriğinden yalnızca Herkes için Mimarlık Derneği sorumlu olup, herhangi bir şekilde destekçi kurumların görüşlerini yansıtmamaktadır.
