Kim için: Türkoğlulu depremzede çocuklar ve kadınlar
Kiminle: Poçolana Works, Türkoğlu Belediyesi ve katılımcılar
Ne zaman: 2023-24
SüperKerpiç Çocuk Kitaplığı Projesi, 6 Şubat depremlerinin ardından yürüttüğümüz çok ayaklı ‘Afet Sonrası Yeniden İnşa Projesi’ kapsamında Poçolana Works ile birlikte hayata geçirdiğimiz bir toprak yapı projesidir. Tasarım ve uygulama çalışmalarının yürütücülüğü Poçolana Works ekibi; proje ev sahipliğini ise Türkoğlu Belediyesi yapmıştır. Uygulama sürecine dernek üyelerimiz ve katılımcıların dışında Koluba Kolektifi ve All Hands And Hearts ekipleri de dahil olmuştur. Deprem sonrası afetzedelerin yaşamlarını devam ettirdiği çadır ve konteyner kentlerdeki sosyalleşme alanlarının eksikliği ve niteliksizliği projenin asıl çıkış noktasıdır. Süper Kerpiç Kitaplık, bu sosyal probleme mimarlık pratiği üzerinden yanıt vermeyi amaçlamaktadır. Çocuklar, gençler ve kadınlar başta olmak üzere herkesin kullanabileceği bir kitaplık işlevinde olan yapı, ayrıca atölye/eğitim amaçlı kullanmaktadır.
Kahramanmaraş Türkoğlu 23 Nisan Parkı içerisinde var olan peyzajla uyum sağlayacak şekilde tasarlanan yapı, her biri 3,5 metre çapında olan iki kubbenin birleşiminden oluşmaktadır. Bu genişlik, yapının deneyimi olmayan insanlardan oluşan kolektif grubun üretim sürecini riske atmayacak ve mekan içerisindeki kubbesel formunun etkisini yitirmeyecek şekilde optimum mesafe olarak düzenlenmiştir. İki kubbenin kesiştiği alandaki kemerli kapı boşluğu, mekanlar arası geçişi ve görsel bütünlüğü sağlamaktadır. Pencere yükseklikleri ve yuvarlak gözetleme pencereleri çocuk ölçeğinde düzenlenmiştir. Bu sebeple pencerelerin normalden alçak yerleştirilmesi, yetişkin kullanıcıların da oturur pozisyonda dış mekanla bağlarını kuvvetlendirmektedir. SüperKerpiç yapıdaki açıklıkların konumu ve boyutları biyoklimatik mimari kriterlere ve CalEarth Enstitüsü tarafından yayınlanan SüperKerpiç Kubbe Tasarım Kılavuzu’na uygun olarak belirlenmiştir.
Pencere açıklıklarına ek olarak kubbelerden birinin tepe kısmında vitray sanatıyla dekore edilmiş sabit bir pencere yer almaktadır. Bu tepe vitrayıyla kubbe içerisinde hem ışık oyunları yaratılmış, hem de karanlık kış günleri için daha aydınlık bir iç mekan elde edilmeye çalışılmıştır.
Yapının strüktür ve malzeme seçiminde, yerellik, ulaşılabilirlik, kolay ve hızlı uygulanabilirlik, düşük maliyet, sağlamlık, iç mekan konforu ve sürdürülebilirlik kriterleri göz önünde bulundurulmuştur. Bu kriterler dahilinde akademiden ve pratikten, ulusal ve uluslararası uzman bir ekip ile kararlaştırılan, toprak bazlı Süper Kerpiç (Superadobe) yapım tekniğine karar verilmiştir. Süper Kerpiç yapının ana malzemesini, tanecik boyutu ayarlanmış yerel toprak ile düşük oranda çimento karışımı oluşturmaktadır. Malzemenin kolay ulaşılabilirliği ile düşük teknolojili inşaat yöntemleri, yöre halkının da sürece katılıp öğrenebilmesini ve hatta başka alanlarda da uygulanabilmesinin yolunu açmaktadır.
Proje kapsamında İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) ve İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü (İYTE) laboratuvarlarında yapılan deneylerle, yöreden elde edilen toprağın fiziksel, mekanik ve suya karşı dayanımı; düşük oranda çimento katkısı ile arttırılmıştır. Bu teknik, genel geçer kerpiç yapım tekniği algısının aksine dünya genelinde pek çok defa uygulanmıştır; performansı ve güvenilirliği CalEarth Enstitüsü tarafından kanıtlanmıştır.
Tüm Süper Kerpiç yapılarda olduğu gibi bu yapıda da hazırlanan harç malzemesi rulo çuvalların içine doldurulmuş, üst üste getirilerek sıkıştırılmış ve kubbe formu verilmiştir. Katmanların kaymasını önlemek için her yatay dizinin arasına dikenli tel yerleştirilmiştir. Tüm yüzeyler ilk katman olarak samanlı kaba toprak sıva ile düzeltilmiş; kubbelerin içi toprak sıva, dış yüzeyleri ise özel formül geliştirilmiş kireç sıva ile bitirilmiştir. Yaklaşık 40 cm duvar kalınlığı olan bu yapım sistemi iç mekanda sıcaklık ve nem anlamında konforlu bir ortam yaratırken, ikiz kubbeler depreme karşı güvenli, stabil bir form oluşturur. Ayrıca, eklemlenebilir bir sisteme sahip bu yapım tekniğiyle organik bir büyüme izlenebilir [1].
Süper Kerpiç yapım tekniği, 1984’te mimar Nader Khalili tarafından İran’ın toprak mimari geleneğinden esinlenerek geliştirilmiş, 2004’te Aga Khan Mimarlık Ödülü kazanmıştır. Bu teknik; İran, Pakistan, Haiti ve Ürdün de dahil olmak üzere çeşitli coğrafyalar ve değişen koşullar altında geçici barınma yapıları üretmek için kullanılmıştır. Acil durum barınağı olarak inşa edildiği durumlarda UNHCR standartlarını karşıladığı kanıtlanmıştır. Toprak çuval tekniğinin doğası imeceye uygun olduğundan, afet sonrası yeniden inşa sürecinde, afetzedelerin barınma ve sosyal alanların üretim, bakım ve onarımına katılmasına imkan vermektedir ve bu alanların sürdürülebilirliğinde önemli rol oynamaktadır [2].
Yarattıkları ısıl kütle etkisi ve enerji etkin tasarım yaklaşımlarıyla minimum enerjiyle iç mekanda maksimum termal konfor sağlamada konvansiyonel malzemelerden daha başarılıdır. Birbirine kenetlenen kalın monolitik duvarlar sayesinde bu teknik, sismik aktiviteye dirençlidir ve bu özelliğiyle afet sonrası alanlarda kullanımı için özel olarak geliştirilmiştir [3].
Depremin hemen ardından 7 Şubat’ta tasarım sürecine başladığımız projenin uygulaması 2023 Temmuz-2024 Temmuz arasında 4 uygulama atölyesi ile tamamladık. Bu süreçlere dahil olan tüm katılımcılara, tasarım sürecindeki kritik önemdeki danışmanlığı için CalEarth Enstitüsü’nden Davide Frasca’ya, toprak testleri için İTÜ ve İYTE’deki öğretim üyelerine, strüktürün inşa edildiği ilk uygulama atölyesine bilgi ve deneyimleri ile değerli katkılar sunan Koluba Kolektifi’ne, tüm süreçteki ev sahipliği ve desteği için Türkoğlu Belediyesi’ne, proje yeri ve izni konusunda resmi işlemleri sağlayan Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi’ne, maddi destek sağlayan commit by MitOst, Sivil Düşün, Gaia Kosovo, Tu Berlin After the Earthquake Student Community ve bireysel destekçilere, uygulamalar sırasındaki yardımları için Emre Bey başta olmak üzere tüm 23 Nisan Parkı esnafına ve uygulamalar sırasında ve orada olmadığımız zamanlarda her türlü yardımı ve ilgisi için Akif Abi’ye sonsuz teşekkür ederiz.
Projenin fotoğraf albümüne buradan ulaşabilirsiniz.
[1] N. Khalili, Emergency sandbag shelter and Eco-Village: Manual-How to Build Your Own with Superadobe/Earthbags. Cal Earth Press, 2008.
[2] CalEarth, “Our founder,” CalEarth. https://calearth.org/pages/our-founder
[3] K. Hunter and D. Kiffmeyer, Earthbag Building: The Tools, Tricks and Techniques. New Society Publishers, 2004.
Tasarım Ekibi: Andaç Güney, Betül Ergün, Burak Aydın, Cansu Dinç, Ceren Yıldırım, Davide Frasca, Elif Feyza Ünlüsoy, Emre Özen, Görkem Geyik, Hevjin Andiç, Kevser Aksoy, Kutay Koçtekin, Merve Gül Özokcu, Mina Öner, Sarper Takkeci, Selçuk Sarp Özgen, Selman Faruk Agavur, Setenay Kamazoğlu, Yağmur Kutlar
Uygulama Ekibi: Abdullah Öztaş, Ahmet Can Karakadılar, Ayşenur Tuncay, Berfin Büşra Özel, Betül Ergün, Burak Köroğlu, Ceren Yıldırım, Çınar Ceyhan, Dilara Atalay, Doruk Can Koçak, Ece Sultan Karacık, Emre Gündoğdu , Esra İmer , Görkem Geyik, Işılsu Yaşar, İsa Yavuz, Kadir Koçyiğit, Kıvanç Nalezen, Koluba Kolektifi (Gülmüge Terlan, Xavier Allard), Kutay Koçtekin, Mahmut Fatih Bembeyaz, Manas Demirkasımoğlu, Mehmet Güçlü Polat, Mert Başbuğ, Merve Gül Özokcu, Mikail Yaşar, Mina Öner, Ömer Belek, Pajtim Krasniqi, Sam Price, Selçuk Sarp Özgen, Selenay Yıldırım, Şule Toptan, Urungu Kırca, Yunus Emre Rahvalı, Zelal Gezici, All Hands and All Hearts, Akif Türk, Emre Demir ve Türkoğlulular.
Danışman: Davide Frasca (CalEarth Institute), Matthieu Pedergnana (Yaşar Üniversitesi), Prof. Dr. Seden Acun Özgünler (İTÜ), Dr. Nazife Özer (İTÜ), Prof. Dr. Şenel Özdamar (İTÜ)
Mobilya Tasarımı: Pajtim Krasniqi
Tepe Işıklık-Vitray Tasarımı: Mehmet Güçlü Polat, Ceren Yıldırım
Grafik Tasarım: Cansu Dinç
Elektrik Projesi: Mer Mühendislik (Kasım Mermer)
* Proje Türkiye Mimarlık Yıllığı 2024 seçkisinde yer almıştır.
