him-loader

Yırca Sabunevi

Tekil Projeler
Paylaş:

Kim için: Yırcalı üretici kadınlar
Kiminle: Yırca Hanımeli El ve Ev Ürünleri, Hayriye Sözen, We’re Mimarlık, üniversite öğrencileri
Ne zaman: 2017-2018
Blog: https://yircasabunevi.tumblr.com

2017 Haziran – 2018 Mart tarihleri arasında Yırca Hanımeli El ve Ev Ürünleri (Yırca Köyü Derneği, Yırca Hanımeli İktisadi İşletmesi) ile birlikte Manisa Soma Yırca Köyü’nde Yırca Sabunevi projesini gerçekleştirdik. Proje, yöredeki kömür ekonomisinin doğa ve toplum üzerindeki tahrip edici etkisine karşı bir alternatif yaratma ve Yırcalı kadınların paylaşımcı bir yapıda ekonomik hayata aktif katılımını sağlamayı amaçlayan Yırca Hanımeli’nin köyde aldığı 100 yıllık bir taş evin ve bahçesinin sabun ve gıda üretimi için dönüştürülmesinin yanı sıra, eve bitişik eski bakkal dükkanının kadınlar kahvesi olarak yenilenmesini hedeflemekteydi.

Yırca’nın hikayesi 2014 Eylül’ünde 3. termik santral için 13 ağacın kesilmesi ile başlıyor. Soma’ya en yakın köylerden olan ve önceki 2 termik santrale de köy arazisini kaptırmış olan Yırca’da köy halkının ve Mayıs ayındaki maden faciası ile birlikte alanda aktif birikimi olan sivil toplum örgütlerinin katılımı ile 3. santrale karşı direniş başlıyor. 6600 zeytin ağacının bir gecede dozerler tarafından yok edilmesiyle hafızalara kazınan bu direniş, ağaçların kesildiği gün köy lehine çıkan mahkeme kararı ile zafer kazanıyor ve kesilen ağaçlardan daha fazlası yerine dikiliyor. Akabinde zeytin direnişinin bu birikimi, maden faciasından sonra “yardım etmeyelim, iş kuralım” “kadınların ekonomik yaşama katılmasını sağlayıp, sosyal anlamda güçlenmesine destek olalım” niyetleriyle sabun üretimi yapacak bir köy arayan Tider (Temel İhtiyaç Derneği) ile Yırcayı bir araya getirerek Yırca Hanımeli’nin kurulmasına giden yolu açıyor. Başlangıçta Yırcalı kadınlara kokulu sabun üretim eğitimi verilerek, sertifikalar dağıtılıyor ve 34 kadın 2014 Aralık – 2016 Ocak arasında Tider üzerinden faaliyetlerini sürdürüyorlar. Bu dönemde genel olarak şirketlere ve toplu siparişlere yönelik üretim yapılıyor. Mart 2015’te ilk kitlesel fonlama kampanyasını yapan Yırca Hanımeli, “Kömürün isi sabunun misi!” sloganı ile, zeytinyağı sabunu da üretme niyetini ortaya koyuyor.

2016 Ocak ayında Tider’in sahadan çekilmesi ile direniş zamanı gönüllü olarak köye gelen ve bu iş süresince Tider’de çalışan Kenan Kahya, Tider’den ayrılarak köye yerleşme ve kadınlarla sabun üretimini devam ettirme ve geliştirme kararı alıyor. Bu kararın ardından kadınlarla ve köy muhtarı ile yapılan toplantılardan sonra Yırca Hanımeli, Yırca Köyü Derneği altında bir iktisadi işletme olarak kuruluyor ve önceki dönemden farklı olarak işlerin beraber yapıldığı, dayanışmaya ve ortaklaşmaya dayanan, yatay hiyerarşide bir yapı oluşturma niyetleriyle hareket etmeye başlıyor. 25 kadının “iyi niyet bildirisi” imzalayarak işe koyulduğu bu dönemde, üretim başlığı altında tedarik, üretim planlama, kalite kontrol ve türetim başlığı altında sosyal medya tanıtım ve satış/sipariş olmak üzere 5 departman ve bunlara ek olarak hesap işleri, görev paylaşımı yapılan ve dönemsel olarak dönüşen bir yapı kuruluyor. Kazancın da en adil şekilde paylaşılmasına yönelik sistemlerin denendiği bu yapı bugün de devam etmekte. Toplu siparişlere yönelik üretimlerin yanı sıra, Good4trust internet sitesi üzerinden bireysel taleplere yönelik siparişler de alınmakta.

Dernek olarak Kenan’la ve Yırca ile tanışıklığımız da köydeki bu yeni sürecin başlangıcına denk geliyor. Sabun üretiminin yanında gıda üretimine de imkan verecek, kiracılık durumunu ortadan kaldırırken, köyün eski taş mimari dokusuna da sahip çıkacak bir ev alınması için 2016 Ağustos’unda “Bir ev hayal ediyoruz!” sloganı ile ikinci kitlesel fonlama kampanyası açılıyor. Bu kampanyanın haricinde üniversite kulüplerinden, farklı firmaların çalışanlarından gelen destek ve imecelerle 750’den fazla bireyin desteği ile Şubat 2017’de Nazife Nine’nin 97 yaşına kadar yaşadığı 100 yaşındaki bir taş bina ve binanın bitişiğindeki eski bakkal dükkanı satın alınıyor. Tanışıklığımızdan itibaren bize de evin yenilenmesi işini üstlenmeye karar vermiştik ve kampanyanın yayılması için destek olmuştuk. Evin satın alınmasından sonra tasarım ve uygulama çalışmalarına Haziran’da yaptığımız keşif gezisi ile başladık. 2 katlı taş evin sabun üretimi, depolanmasına imkan veren bir şekilde sabunhane olarak yenilenmesi, bahçedeki sayanın kaldırılarak yerine gıdahane yapılması ve eve bitişik olan eski bakkal dükkanının kadınların bir araya gelecekleri ve dışarıdan gelen ziyaretçilerin ağırlanacağı bir kadınlar kahvesine dönüştürülmesi yönündeki istekleri konuşup not aldığımız bu gezide, tasarım atölyesine hazırlık için mekanların rölövesini de aldık. Bu keşif gezisi hakkındaki blog yazımızı buradan okuyabilirsiniz.

Keşif atölyesi dönüşünde öğrencilerin sürece katılabilmesi için yaz aylarını kaçırmadan ve tasarım ile uygulama atölyeleri arasını açmayıp aynı ekibin konuya sıcak bir şekilde devamını sağlamak için 16-19 Ağustos tarihlerinde tasarım, 6-16 Eylül tarihlerinde uygulama atölyesi yapmaya karar verdik. Bu proje için ayrıca Mimar Hayriye Sözen ile danışman olarak çalışmaya karar verdik. Farklı okulların mimarlık ve peyzaj mimarlığı bölümlerinden 9 öğrencinin, 4 dernek üyesi ve Kenan’ın katıldığı tasarım atölyesi İstanbul Kuzguncuk’ta bulunan We’re Mimarlık’ın ofisinde gerçekleşti. Ofisin imkanlarını kullanmamızın yanı sıra aynı zamanda dernek üyelerimiz olan ofis çalışanları ve stajyerler de atölyeye çalışma aralarında dahil oldular. Atölyenin ilk günü Çengelköy’de organik gıda üretimi yapan Gekoo’yu ziyaret edip bir gıda üretim mekanının gerekliliklerini yerinde görme şansı bulduk. Hayriye Sözen’in de son gününde dahil olduğu atölyede uygulama çalışması öncesi ana tasarım kararlarını almaya çalıştık. Gıdahanenin plan ve kesit çalışmalarının yanı sıra, her mekan için depolama, tezgah, oturma gibi birimlerin tasarımları ve bahçe düzenlemesi üzerine de fikirler ürettik. Bu fikirleri Kenan hemen köye dönerek kadınlarla paylaştı ve gelen değerlendirmelerle de beraber uygulama atölyesi için hazırlıklara başladık.

Uygulama atölyesi başlamadan 3 gün önce köye giderek söküm, temizlik, malzeme tedariği, düzeltme betonu gibi hazırlıklara dahil olduk. 6 Eylül’de tasarım atölyesine gelenler harici de katılımlarla, 11 öğrenci ve 4 dernek üyesi ile uygulama atölyesine başladık. Atölyenin ana omurgasını bahçede sayanın yerine yapılması gıdahanenin kaba inşaat işleri oluşturdu. Geçiş yoluna doğru bir miktar büyüttüğümüz binanın taban hatılının dökülmesi, yığma tuğla ile 3 tarafındaki duvarlarının örülmesi, pencerelerinin üstünde bahçe duvarı da olan eski taş duvarla bütünleşmeyi sağlayan hatılın kalıplarının çakılması, demirinin bağlanması ve betonunun dökülmesi işlemlerini gerçekleştirdik. Bir gün bir duvar ustası desteği haricinde bütün çalışmalar atölye katılımcıları ve köylüler tarafından gerçekleştirdi. Gıdahanedeki işlerin haricinde sabunhane duvarlarındaki toprak sıvanın sökülmesi, depo alanının duvarla ikiye bölünmesi, oluşturulan ikinci depo için kapı açılması, bahçe taş duvarındaki eksiklerin tamiratı, kadınlar kahvesinin dışına ve içine toprak sıva yapılması, kadınlar kahvesinin çatısının tamiratına başlama, tuvaletin duvarının örülmesi ve elektrikçi ile beraber elektrik tesisatının yenilenmesi işlerini yaptık. Bu atölye tarihi bir taş evde günümüzün konvansiyonel inşaat malzemelerinin yanında, doğal malzeme denemeleri yapılan, eksik malzemelerin başka malzemelerin uyarlanması ile karşılanan (Osb levhalardan kalıp üretilmesi vb.), usta bulunamadığı için düşünülenden farklı ve fazla iş kalemlerinin yapılan ve sonucunda farklı denemeler ile uygulama bilgimizin gelişmesini sağlayan bir çalışma oldu. Uygulama çalışmalarının bütçesini, kadınların 2016 Aralık’tan itibaren kazandıklarından kenara koydukları oluşturdu. Biz de atölyede sabunevinin üst katında ve köyde hazırlanan bir evde kaldık. Yemeklerimiz ise kadınlar tarafından dönüşümlü olarak yapıldı. Kaba işleri belli bir aşamaya getirdiğimiz ve çalışmaların sonuna doğru köye uğrayan Hayriye Sözen’le de kalan işleri planladığımız atölyeyi üniversitelerin başlaması dolayısıyla 16 Eylül’de sonlandırdık. Ancak bu tarihten sonra bizim de ara ziyaretlerle dahil olduğumuz çalışmalar devam etti.

Devam eden çalışmalarda ustalarla birlikte kadınlar ve Kenan gıdahanenin, kadınlar kahvesinin, tuvaletin ve giriş kapısının çatısının yapılması, gıdahaneye bitişik fırın örülmesi, pencere ve kapı imalatları, gıdahane, sabunhane ve tuvalet seramiklerinin döşenmesi, tavanların su geçirmez ve yanmaz alçıpan levhalarla kaplanması, su tesisatı işlerinin yapılması, bahçe düzenlemesi ve bahçe ahşap bahçe kapısının yapılması işlerini gerçekleştirildi. Ekim, Kasım, Ocak ve Şubat aylarında ziyaretlerle dahil olduğumuz çalışmaların bu bölümünün bütçesi kadınların eş zamanlı olarak sabun üreterek elde ettiği gelirlerin tamamı, gönüllülerin imecelerle topladığı paralar, Hayriye Sözen’in son bitirme işleri için ayarladığı usta desteği ve ABS Alçı’nın maddi ve ayni desteği ile karşılandı. Bu işlerde de kısıtlı bütçenin ve işgücünün yönlendirmesi ile Soma’dan bulabildiğimiz malzemelerin imkanları ölçüsünde çatı alınlıkları, demir profil tezgah ayakları, ahşap bahçe kapısı üretimi sahada geliştirilen tasarım detayları oldu.

İnşaat işlerinin büyük ölçüde tamamlanmasının ardından 8 Mart Dünya Kadınlar Günü ve haftasında Yırca Sabunevi’nde açılış etkinlikleri gerçekleştirildi. Üyelerimiz ve atölye katılımcılarının haricinde Kazdağı Doğal ve Kültürel Varlıkları Koruma Derneği ile gönüllülerin de dahil olduğu açılış etkinlikleri uzun süredir devam eden inşaat haline son verirken, süreçte ortaya konan tüm emekleri ve gelen baharla Sabunevi’nin yeni dönemini kutlayan bir havada gerçekleşti. Bu tarihten itibaren kalan ufak eksikler ara ara yapılmaya devam ederken, sabunhane ve gıdahane için gerekli izinlerin alındı. Artık sabunevindeki her mekanı kullanarak üretim ve eğitim çalışmalarına devam eden kadınlar ve Kenan’ın önümüzdeki dönemdeki hedefi deneyimlerini başka köylerle paylaşıp oralarda da benzer süreçlerin doğmasına vesile olmak. Ayrıca süreci anlatan kitapçık ya da rehber benzeri bir yayın da planlanmakta.

Hikayesiyle ilk günden gönül verdiğimiz Yırca Sabunevi projesi, dernek olarak benzer yatay hiyerarşi, örgütlenme ve emek paylaşımı süreçleri için kurulduğumuz günden bugüne uğraş verdiğimiz açısından, hem derneğimiz hem de sürece dahil herkes için çok öğrenilen bir deneyim oldu. Köye yaptığımız tüm ziyaretlerde ve uygulama atölyesi sırasında bizi sıcak bir şekilde ağırlayan başta kadınlar olmak üzere tüm Yırcalılar ve Kenan’a, verimli bir tasarım atölyesi geçirmemizi sağlayan We’re Mimarlık’a ve çalışmalarla yakından ilgilenen proje danışmanımız Hayriye Sözen’e çok teşekkür ederiz.

Tüm sürecin fotoğraf albümüne buradan ulaşabilirsiniz.

Tasarım ve uygulama atölyeleri ile ziyaretlerimizden notları içeren blog sayfasını buradan inceleyebilirsiniz. Süreçte üretilen kısa videoları ise buradan izleyebilirsiniz.

Uygulama atölyesinin son gününde katılımcılarla yaptığımız röportajları da buradan okuyabilirsiniz.

Yırca Hanımeli’ne destek olmak için ise buradan alışveriş yapabilir ya da yircahanimeli@gmail.com adresinden iletişime geçebilirsiniz.

Tasarım ve uygulama atölyesi katılımcıları:

Ahmet Minez, Anıl Tuhanioğlu, Ecem Tüfekçi, Emre Gündoğdu, Feyza Çınar, Fırat Altundağ, Furkan Demirtaş, Gökçe Er, Hatice Kübra Öztürk, İdil Bayar, Kenan Kahya, Melek Aydoğan, Melih Yavuz, Merve Gül Özokcu, Mesut Adanır, Mina Öner, Yağmur Kutlar, Yırca Hanımeli ve köylüler, Yuvacan Atmaca, Zehra Ersoy

Videolar

vimeo video
youtube video